Nazwa jednostki: Gmina Wiejska Czerwonka

Dane teleadresowe:

Urząd Gminy Czerwonka, Czerwonka Włościańska 38, 06-232 Czerwonka

tel. (29) 717 95 05, fax (29) 717 95 17

e-mail: urzadgminy@czerwonka.pl

Strona www: www.czerwonka.pl

Powierzchnia: 110,6 km²

Liczba mieszkańców: 2 719 (na dzień 30.04.2013r.)

Położenie geograficzno-przyrodnicze: Gmina Czerwonka jest gminą wiejską położoną w środkowo- północnej części województwa mazowieckiego, w środkowej części powiatu makowskiego. Według fizyczno-geograficznego podziału Polski leży ona na Nizinie Północno-Mazowieckiej pomiędzy doliną Orzyca i Narwii na Wysoczyźnie Ciechanowskiej.  Gmina Czerwonka sąsiaduje z 6 gminami wiejskimi, od południa z gminami Szelków i Rzewnie, od zachodu z miastem Maków Maz. I gminą Karniewo, od północy z gminą Płoniawy-Bramura i Sypniewo i od wschodu z gminą Młynarze i miasto-gminą Różan.

Gospodarka, przemysł, rolnictwo, inwestycje: Infrastruktura komunikacyjna, a w szczególności sieć dróg i połączenia gminy z innymi ośrodkami jest bardzo dobra. Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 60, biegnąca z Płocka przez Ciechanów, Maków Mazowiecki, Ostrów Mazowiecką do Białegostoku a następnie na Białoruś. Jest to tzw. Daleka obwodnica Warszawy, będąca jednym z kilku tranzytowych szlaków łączących wschód i zachód Europy. Oprócz drogi krajowej teren gminy przecina droga wojewódzka nr 626 (długość 9 km.) i sześć dróg powiatowych o łącznej długości 40,7 km. Bardzo dobrze rozwinięta jest sieć dróg gminnych o nawierzchni bitumicznej.

Na terenie gminy Czerwonka znajdują się 443 gospodarstwa rolne. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi ok. 7,8 ha. Lasy zajmują powierzchnię 4.460 ha co stanowi 40% ogólnej jej powierzchni. Gmina jest w 84,3 % gospodarstw zwodociągowana.

Historia, dziedzictwo i kultura:

Historia terenu gminy Czerwonka Początki osadnictwa na terenie gminy sięgają epoki kamienia. Nie było to jednak mocno zakorzenione osadnictwo. Na omawianym obszarze występują jedynie cztery stanowiska datowane materiałem zabytkowym na tę epokę. Jedno w Tłuszczu, nr 5 ogólnie przyporządkowane epoce kamienia, drugie w Adamowie, nr 32 odnoszące się do rolniczej, neolitycznej kultury pucharów lejkowych z około 3,5 tyś. Lat p.n.e. i kolejne, ostatnie już, datowane na przełom epoki kamienia i epoki brązu w około 1700 r. p.n.e. w Janopolu, nr 22 i Adamowie, nr 32. Ta znikoma ilość stanowisk z epoki kamienia, luźno w zasadzie rozrzuconych po terenie gminy, nie dziwi wobec faktu z jednej strony występowania na obszarze dobrych gleb (osadnictwo w epoce kamienia lokuje się przede wszystkim w rejonach piaszczystych), z drugiej braku dogodnych, preferowanych przez ludzi w epoce kamienia, miejsce do osiedlenia się w postaci wydmowych wyniesień nad brzegami średniej wielkości rzek. Zatem omawiamy teren był jedynie penetrowany i to sporadycznie przez ludzi w epoce kamienia, tak w okresie naturalnej gospodarki rolniczo-handlowej. Niewiele większa ilość stanowiska archeologicznych z kolejnej epoki-epoki brązu (1700-700 r. p.n.e.): w Ponikwi Wielkiej, nr 25 i z przełomu epoki brązu i epoki żelaza (około 700-600 r. p.n.e.) w Jankowie, nr 43, Budzynie Bolkach, nr 7, 8 i Budzynie Walędziętach, nr 18 oddaje tendencje osadnicze z epoki poprzedniej. Należy jednakże podkreślić, że osadnictwo w tych czasach skupia się przede wszystkim w zachodniej części gminy, w rejonie dzisiejszego Budzyna. Z pełni okresów halsztackiego i lateńskiego epoki żelaza (ostatnie 600 lat p.n.e.) na terenie gminy nie występuje ani jedno stanowisko archeologiczne, a z okresu wpływów rzymskich (0-IV w. N.e.) tylko jedno stanowisko w Budzynie Bolkach, nr 7 i z następnych 700 lat ponownie ani jedno stanowisko archeologiczne, co wskazuje na zerwanie ciągłości osadniczej na terenie gminy na okres około 1500-2600 lat. Nie występuje na terenie gminy ani jedno stanowisko z pierwszej części wczesnego średniowiecza- z około VI-X wieku. Nie występują na terenie gminy nazwy patriotyczne zakończone na – ice, które odnoszą postanowienie miejscowości o takich nazwach do VI-VIII wieku. Świadczy to o istnieniu pustki osadniczej na terenie gminy przez bardzo długi czas. Odrodzenie osadnictwa nastąpiło dopiero w momencie umacniania się państwa wczesnopiastowskiego, w XI-XII wieku. Zostają założone wtedy pojedyncze osady rycerskie Zawadach Ponikwi, nr 18, 20, 21, 22, w Ponikwi Wielkiej nr 3, 23, 25 i prawdopodobnie nr 35 oraz w Lipnikach, nr 4, w Janopolu, nr 14, w Jankowie, nr 42, w Budzynie Walędziętach, nr 18, w Budzynie Bolkach, nr7, 8 i w Czerwonce- archiwalne stanowisko nr 1. Osadnictwo wczesnośredniowieczne doby XI-XIII skupia się przede wszystkim w dwóch rejonach: obecnej wsi Ponikwi i Zawady Ponikiew i związane jest z Różanicą oraz na północ od Makowa Mazowieckiego w rejonie Budzyna. To drugie skupienie osadnicze związane jest z kolei z Orzycem. Wiek XIV-XV to na terenie Mazowsza wielka fala migracji i osadnictwa szlacheckiego, wywodzącego się spod Ciechanowa, Płocka, Zakroczymia. Sięgnęła ona także terenów gminy Czerwonka. To szlacheckie osadnictwo skupiło się przede wszystkim w rejonie wsi Czerwonka i do tych czasów należy odnieść powstanie Wsi. Fala tej migracji w XV w. Opanowała teren całej obecnej gminy, pozwoliła włączyć obszar do księstwa mazowieckiego i dała początek wielu wsiom: Lipniki, Jankowo, Perzanowo, Mariampole, Krzyżewo, Dąbrówka, Cieciórki,Adamowo.

Nie wiadomo jakiemu ośrodkowi administracji terytorialnej początkowo podlegał teren dzisiejszej gminy. Wiadomo natomiast, że przed 1361 r. wchodził w skład kasztelani zakroczymskiej, która w 1355 r. na trzy lata została nadana w lenno przez króla Kazimierza Wielkiego księciu mazowieckiemu Siemowitowi III Trojdenowiczowi, po czym ponownie wróciła do rąk Króla. Po śmierci Kazimierza w grudniu 1370 r. Siemowit III objął we władanie ziemię zakroczymską wraz z całym Mazowszem. W 1374 roku podzielił księstwo między swoich dwóch synów, przy czym ziemię zakroczymską wraz z Makowem i Różanem oddał Januszowi I. Wtedy to wydzielono ziemię makowsko-różańską zwaną bardzo często districtus z określeniami prope Maków i prope Różan. Od północy granicą jej zasięgu była Puszcza Kurkiowska po granicach wsi Nakły, Nowa Wieś, na zachodzie granica dochodziła do Mamina, dalej biegła ona niedaleko ujścia Węgierki do Orzyca, przecinała Orzyc i prowadziła ku Pełcie sięgając za Czarnostowo, stąd biegła ku granicznej na wschodzie Narwi.

Po śmierci księcia Janusza I w 1429 r. ta część Mazowsza przypadła w udziale jego wnukowi, księciu Bolesławowi IV, zmarłemu w 1454 r.. Z tej racji, że jego czterej synowie byli małoletni, władze w ich imieniu sprawowała babka, księżna Anna, a po jej śmierci księżna Barbara, matka książąt. W 1471 dorośli już Książęta podzielili się terytorium, przy czym ziemia makowsko-różańska przypadła w udziale księciu ciechanowskiemu Januszowi II. Po bezpotomnej śmierci księcia w 1495 r. ziemię objął we władanie najstarszy jego brat Konrad III i władał ją do swojej śmierci do 1503 r.. W imieniu małoletnich synów- Stanisława i Janusza rządy na tym terenie do 1517 r. sprawowała ich matka księżna Anna (Radziwiłówna). Od tego roku bracia rządzili Mazowszem wspólnie. W 1524 r. w niewyjaśnionych okolicznościach nagle zmarł starszy brat książę Stanisław, a w 1526 r. umarł także książę Janusz III. Po ich śmierci i po kilku miesiącach rządów księżnej Anny Mazowsze zostało włączone do Korony i utworzono zeń województwo mazowieckie.

Nowo utworzona ziemia nie miała swojej stolicy, a posiadała dwa równorzędne ośrodki w Makowie i Różanie. Żaden z tych ośrodków nie narzucał drugiemu ani miana ani prerogatyw, czego dowodem było istnienie sądów ziemskich i w Makowie i w Różanie. Oby dwa te ośrodki posiadały także innych urzędników np. rządców. Natomiast nie wiadomo czy urząd starosty, który od połowy XV wieku zastąpił rządcę, był wspólnym, czy istniał oddzielnie dla tych miast.

Pod względem przynależności kościelnej teren ziemi makowsko-różańskiej wchodził w skład diecezji płockiej, utworzonej przez Bolesława Śmiałego w 1075 r. Początkowo należał do archidiakonatu płockiego, a od 1443 r. do, wydzielonego zeń, archidiakonatu pułtuskiego. W archidiakonacie tym w 1693 r. utworzono dekanat makowski, a latach 1963-64 dekanat różański. Do parafii w Różanie należy jeszcze dzisiaj wschodnia część terenu gminy. Zachodnia należy do parafii w Czerwonce, utworzonej w XVIII wieku. Jej Fundatorem w 1675 r. był właściciel wsi, po raz pierwszy wzmiankowanej w 1402 r. A Błędowski, a erygowano ją w 1676 r. Pierwszy kościół drewniany, pierwotnie pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, był konsekrowany w 1680 r.

Powiększony w 1780 r. ze środków J.A.Ciemniewskiego, sędziego ziemskiego różańskiego. Obecny kościół neogotycki, murowany pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy został wybudowany w latach 1901-5(6) staraniem ks. P. Włostowskiego. Uległ on wielkim zniszczeniom w wyniku działań wojennych w 1944 r., a po wojnie został odbudowany. Pierwszą świątynią na terenie obecnej gminy była jednak drewniana kaplica wystawiona w początkach XVI w. W miejscu zwanym Święta Trójca na prawym brzegu Różana, około 1600-1700 m. na południowy-wschód od Ponikwi Wielkiej, na gruntach wsi Zawady Ponikiew, na górującym nad okolicą wyniesieniu. Po raz pierwszy wzmiankowana była w 1514 r. Istniała ona prawdopodobnie do połowy XVIII w. Kolejna wzniesiona była z fundacji p. Zawadzkiego, rotmistrza chorągwi janczarskiej. Rozebrana została przez Niemców, którzy tutaj mieli swój punkt obserwacyjny. Po wojnie odbudowana, jest filialnym kościołem parafii w Różąnie. Obok kościoła p.w. Świętej Trójcy znajduje się cmentarz, na którym na uwagę zasługuje płyta nagrobna z rozetami narożach Zofii Bronic z 1861 r. Po trzecim rozbiorze Polski teren gminy Czerwonka wraz z całą byłą ziemią makowsko-różańską został wcielony do Prus Nowowschodnich, od 1779 roku do Kamery Płockiej, a w tym czasie Maków przestał być siedzibą powiatu. W okresie Księstwa Warszawskiego ziemie te należały do departamentu płockiego, a po 1815 r. do województwa płockiego, po zmianie nazewnictwa na rosyjskie, do guberni płockiej. W dobie caratu w 1866 r. omawiany teren został wcielony do guberni łomżyńskiej, do ponownie utworzonego powiatu makowskiego. Należał do niego także po II wojnie światowej, a obecnie do województwa mazowieckiego.

Zabytki
Największym zabytkiem Gminy Czerwonka jest kościół pw. Świętej Marii Magdaleny w Czerwonce